Anh em mê bóng đá chắc chắn không lạ gì những giây phút nghẹt thở trên chấm 11m, nơi định đoạt số phận cả một trận đấu, thậm chí cả một giải đấu. Nhưng thực sự thì Loạt Sút Luân Lưu Là Gì? Quy định Và Chiến Thuật Sút Luân Lưu cụ thể ra sao? Tại sao có những cầu thủ sút vào dễ như ăn kẹo, còn có những siêu sao lại ôm hận? Cùng Góc Nhìn Thể Thao mổ xẻ tất tần tật về màn cân não đỉnh cao này nhé! Đảm bảo đọc xong, anh em xem luân lưu sẽ thấy “thấm” hơn gấp bội!
Loạt sút luân lưu là gì? Khoảnh khắc cân não của bóng đá
Nói một cách dễ hiểu nhất, loạt sút luân lưu (tiếng Anh: penalty shootout) là phương thức cuối cùng để xác định đội thắng cuộc trong một trận đấu loại trực tiếp khi hai đội hòa nhau sau thời gian thi đấu chính thức và cả hiệp phụ (nếu có). Đây không phải là một phần của trận đấu thông thường mà là một quy trình riêng biệt, diễn ra sau khi tiếng còi mãn cuộc vang lên.
Nhiều người hay nhầm lẫn giữa sút luân lưu và sút phạt đền (penalty kick) trong trận. Điểm khác biệt cốt lõi là:
- Sút phạt đền trong trận: Xảy ra khi có lỗi trong vòng cấm địa trong thời gian thi đấu chính thức hoặc hiệp phụ. Chỉ có cầu thủ thực hiện quả phạt và thủ môn đối phương tham gia trực tiếp. Kết quả bàn thắng được tính vào tỷ số trận đấu.
- Loạt sút luân lưu: Diễn ra sau khi trận đấu kết thúc với tỷ số hòa. Là một loạt các cú sút lần lượt từ chấm 11m của cầu thủ hai đội. Kết quả chỉ dùng để xác định đội thắng chung cuộc, không cộng vào tỷ số trận đấu.
Người ta tin rằng ý tưởng về loạt sút luân lưu được đề xuất bởi trọng tài người Đức Karl Wald vào đầu những năm 1970, nhằm thay thế cho cách xác định đội thắng bằng việc tung đồng xu đầy may rủi trước đó. FIFA và IFAB (Hội đồng Luật bóng đá Quốc tế) đã chính thức áp dụng luật này từ năm 1970 và nó nhanh chóng trở thành một phần không thể thiếu, tạo nên vô vàn cảm xúc trong các giải đấu lớn.
Quy định chính thức về loạt sút luân lưu theo luật FIFA
Để đảm bảo tính công bằng và rõ ràng, loạt sút luân lưu được tiến hành theo những quy định rất chặt chẽ. Nắm rõ luật chơi giúp chúng ta hiểu rõ hơn diễn biến trên sân.
Khi nào diễn ra loạt sút luân lưu?
Loạt sút luân lưu chỉ được áp dụng trong các trận đấu thuộc vòng loại trực tiếp (knock-out) của các giải đấu (như vòng 1/8, tứ kết, bán kết, chung kết World Cup, Euro, Champions League, Cúp Quốc gia…) khi tỷ số hòa được giữ nguyên sau 90 phút thi đấu chính thức và 30 phút hiệp phụ (nếu điều lệ giải quy định có hiệp phụ). Một số giải đấu cúp có thể tiến hành luân lưu ngay sau 90 phút chính thức nếu hòa.
Trình tự thực hiện loạt sút luân lưu
Ai được phép tham gia sút?
- Tất cả cầu thủ có mặt trên sân vào thời điểm kết thúc trận đấu (bao gồm cả hiệp phụ) đều đủ điều kiện tham gia sút luân lưu, kể cả thủ môn.
- Những cầu thủ đã bị thay ra hoặc bị thẻ đỏ trước khi loạt sút bắt đầu thì không được tham gia.
- Nếu một đội kết thúc trận đấu với số lượng cầu thủ ít hơn đối phương (ví dụ do thẻ đỏ), đội còn lại phải giảm số lượng cầu thủ tham gia sút xuống bằng với số lượng cầu thủ của đội kia. Đội trưởng sẽ thông báo cho trọng tài tên và số áo của cầu thủ không tham gia sút.
Thứ tự sút và cách xác định đội sút trước:
- Trọng tài sẽ tung đồng xu để xác định đội nào được quyền chọn sút trước hoặc sút sau. Đội thắng trong việc tung đồng xu sẽ có quyền lựa chọn này.
- Trọng tài cũng tung đồng xu để chọn khung thành sẽ diễn ra loạt sút (trừ khi có lý do đặc biệt như điều kiện mặt sân hoặc an ninh).
Vị trí của thủ môn và các cầu thủ khác:
- Trong khi một cầu thủ thực hiện cú sút, thủ môn của đội đối phương phải đứng trên vạch vôi khung thành, giữa hai cọc dọc và mặt đối mặt với cầu thủ sút. Thủ môn chỉ được phép di chuyển ngang trên vạch vôi trước khi bóng được đá. Ít nhất một phần của một chân thủ môn phải chạm hoặc ở trên vạch vôi tại thời điểm bóng được đá.
- Thủ môn của đội đang sút sẽ đứng trên sân, ở vị trí giao giữa đường biên ngang và đường giới hạn khu vực phạt đền, phía sau trọng tài biên.
- Tất cả các cầu thủ khác (trừ người đang sút và hai thủ môn) phải ở trong vòng tròn giữa sân.
Quy trình thực hiện một lượt sút:
- Cầu thủ đặt bóng trên chấm phạt đền (cách khung thành 11m).
- Trọng tài thổi còi ra hiệu cho phép thực hiện cú sút.
- Cầu thủ tiến hành sút bóng về phía khung thành.
- Sau khi bóng được đá, cầu thủ không được chạm bóng lần thứ hai (không được đá bồi).
- Bàn thắng được công nhận nếu bóng đi qua hoàn toàn vạch vôi khung thành, dù có chạm thủ môn, cột dọc hay xà ngang trước đó hay không.
Khi nào loạt sút kết thúc?
- Hai đội lần lượt thực hiện 5 lượt sút đầu tiên. Đội nào ghi được nhiều bàn thắng hơn sau 5 lượt sẽ thắng cuộc.
- Nếu sau 5 lượt sút mà tỷ số vẫn hòa, loạt sút sẽ chuyển sang giai đoạn “cái chết bất ngờ” (sudden death). Các đội tiếp tục sút từng lượt một. Nếu một đội ghi bàn và đội kia sút hỏng ở cùng một lượt, loạt sút sẽ kết thúc ngay lập tức và đội ghi bàn giành chiến thắng.
- Trong giai đoạn sudden death, nếu tất cả các cầu thủ đủ điều kiện của cả hai đội đã thực hiện một lượt sút mà vẫn hòa, các cầu thủ sẽ bắt đầu thực hiện lượt sút thứ hai theo đúng thứ tự ban đầu.
Các lỗi thường gặp và cách xử lý:
- Thủ môn di chuyển sớm khỏi vạch vôi: Nếu bàn thắng không được ghi, cú sút sẽ được thực hiện lại và thủ môn có thể bị cảnh cáo (thẻ vàng). Nếu bàn thắng được ghi, bàn thắng vẫn được công nhận. VAR có thể can thiệp để kiểm tra lỗi này.
- Cầu thủ sút phạm luật (ví dụ: dừng lại hoàn toàn trong lúc chạy đà, đá bóng bằng gót khi quay lưng): Cú sút không được công nhận (kể cả khi vào lưới) và bị tính là sút hỏng. Cầu thủ có thể bị cảnh cáo.
- Có sự can thiệp từ bên ngoài: Cú sút sẽ được thực hiện lại.
Nghệ thuật và chiến thuật trong loạt sút luân lưu
Loạt sút luân lưu là gì? Quy định và chiến thuật sút luân lưu không chỉ đơn thuần là luật lệ khô khan. Nó là cả một cuộc đấu trí, tâm lý và kỹ năng đỉnh cao. Thắng thua đôi khi chỉ cách nhau một khoảnh khắc xuất thần hoặc một sai lầm đáng tiếc.
Từ góc nhìn cầu thủ sút: Áp lực ngàn cân
Đứng trước chấm 11m, đối mặt với thủ môn và hàng vạn ánh mắt khán giả, áp lực là cực kỳ khủng khiếp.
- Tâm lý: Đây là yếu tố then chốt. Sự tự tin, quyết đoán và khả năng kiểm soát cảm xúc quyết định rất lớn đến thành công. Những cầu thủ bản lĩnh, dày dạn kinh nghiệm thường xử lý tốt hơn. Ngược lại, nỗi sợ hãi, sự lưỡng lự có thể khiến đôi chân trở nên nặng trịch.
- Kỹ thuật sút:
- Sút mạnh và căng: Thường nhắm vào một góc cao hoặc góc hiểm, khiến thủ môn dù đoán đúng hướng cũng khó cản phá. Tuy nhiên, độ chính xác có thể không cao.
- Sút đặt lòng hiểm hóc: Nhắm vào góc thấp, gần cột dọc, đòi hỏi kỹ thuật và sự chính xác cao.
- Sút kiểu Panenka: Một cú bấm bóng nhẹ vào giữa khung thành khi thủ môn đã đổ người. Đòi hỏi sự tự tin cực lớn và kỹ thuật điêu luyện. Thành công thì là siêu phẩm (Zidane ở chung kết WC 2006), thất bại thì thành trò cười (Pirlo từng thực hiện thành công nhiều lần).
- Nghiên cứu thủ môn: Trước loạt sút, nhiều cầu thủ xem lại video để biết thói quen bay người, góc hay đổ hoặc điểm yếu của thủ môn đối phương.
- Lựa chọn góc sút: Điều quan trọng là phải đưa ra quyết định cuối cùng về góc sút trước khi chạy đà và kiên định với nó. Thay đổi ý định vào phút chót thường dẫn đến những cú sút thiếu lực hoặc thiếu chính xác.
Từ góc nhìn thủ môn: Người hùng hay tội đồ
Thủ môn là nhân vật trung tâm trong loạt luân lưu. Họ có thể trở thành người hùng chỉ với một pha cản phá.
- Tâm lý chiến: Thủ môn có thể dùng nhiều cách để gây áp lực lên cầu thủ sút: trì hoãn thời gian, chỉ tay vào một góc, nhảy múa trên vạch vôi (như Emiliano Martinez của Argentina rất giỏi trò này). Mục đích là làm đối phương phân tâm, mất bình tĩnh.
- Nghiên cứu cầu thủ sút: Tương tự, thủ môn cũng nghiên cứu thói quen sút phạt của các cầu thủ đối phương: góc sút ưa thích, kiểu chạy đà, lực sút…
- Kỹ năng phán đoán và phản xạ: Đây là tố chất bẩm sinh và được rèn luyện. Thủ môn cần quan sát kỹ thuật chạy đà, ánh mắt, hướng tiếp xúc bóng của cầu thủ để đưa ra phán đoán hướng sút. Phản xạ nhanh nhạy giúp họ kịp thời bay người cản phá. Nhiều thủ môn chọn cách “đoán mò” một góc và đổ người hết cỡ, chấp nhận 50/50.
- Tuân thủ luật: Thủ môn cần đặc biệt lưu ý không được di chuyển sớm khỏi vạch vôi để tránh bị thổi phạt và thực hiện lại cú sút.
Từ góc nhìn HLV: Nhà đạo diễn thầm lặng
Vai trò của HLV trong loạt sút luân lưu cũng rất quan trọng.
- Lựa chọn danh sách sút: HLV phải cân nhắc nhiều yếu tố: ai là người sút phạt đền tốt nhất đội, ai có tâm lý vững vàng nhất, ai đang có thể trạng và cảm giác bóng tốt nhất sau trận đấu. Đôi khi, một cầu thủ dự bị có kỹ năng sút tốt và tâm lý thoải mái lại được tung vào sân ở cuối hiệp phụ chỉ để chuẩn bị cho loạt sút này.
- Sắp xếp thứ tự sút: Có nhiều trường phái. Một số HLV thích để cầu thủ sút tốt nhất, kinh nghiệm nhất đá quả đầu tiên để tạo đà tâm lý. Số khác lại để dành “át chủ bài” cho lượt sút thứ 5 quyết định. Việc xếp xen kẽ giữa cầu thủ kinh nghiệm và cầu thủ trẻ cũng là một chiến thuật.
- Chuẩn bị tâm lý: HLV và ban huấn luyện đóng vai trò động viên, giảm áp lực cho các cầu thủ trước khi bước vào loạt sút cân não. Một không khí đoàn kết, tin tưởng lẫn nhau là rất cần thiết.
Những loạt sút luân lưu đi vào lịch sử bóng đá
Lịch sử bóng đá thế giới đã chứng kiến vô vàn loạt sút luân lưu định mệnh, đầy cảm xúc và không thể nào quên.
- Chung kết World Cup 1994 (Brazil vs Italy): Hình ảnh Roberto Baggio, ngôi sao sáng nhất của Italy, cúi đầu thất vọng sau khi sút bóng vọt xà ở lượt sút quyết định, trao cúp vàng cho Brazil, đã trở thành một trong những khoảnh khắc biểu tượng của bóng đá.
- Chung kết Champions League 2005 (Liverpool vs AC Milan): Sau màn lội ngược dòng không tưởng từ 0-3 thành 3-3, Liverpool đã giành chiến thắng trên chấm luân lưu nhờ sự xuất sắc của thủ môn Jerzy Dudek với những pha “nhảy múa” gây ức chế cho cầu thủ Milan.
- Chung kết World Cup 2006 (Italy vs Pháp): Sau khi Zinedine Zidane nhận thẻ đỏ vì cú húc đầu lịch sử, Pháp đã gục ngã trước Italy trong loạt sút luân lưu, với cú sút hỏng duy nhất của David Trezeguet.
- Chung kết Euro 2020 (Italy vs Anh): Ngay trên sân nhà Wembley, đội tuyển Anh đã thất bại trước Italy sau loạt sút cân não, với những cú sút hỏng của các cầu thủ trẻ như Saka, Sancho, Rashford.
- Bóng đá Việt Nam: Chúng ta cũng có những kỷ niệm khó quên với loạt sút luân lưu. Từ chiến tích lịch sử tại Thường Châu 2018 của U23 Việt Nam đến những màn đấu súng quả cảm tại Asian Cup 2019. Thủ môn Bùi Tiến Dũng hay Đặng Văn Lâm đã không ít lần trở thành người hùng trong những khoảnh khắc như thế. Những trận đấu này luôn mang lại cảm xúc mãnh liệt, như được thấy trên trang nhipdapthethao.net thường xuyên cập nhật.
Theo cựu danh thủ Trần Minh Chiến: “Sút luân lưu 50% là kỹ năng, 50% còn lại là bản lĩnh và một chút may mắn. Cầu thủ giỏi mấy mà tâm lý không vững thì cũng dễ sút hỏng như chơi.”
Câu hỏi thường gặp về loạt sút luân lưu (FAQ)
1. Loạt sút luân lưu có tính là bàn thắng chính thức cho cầu thủ không?
Không. Các bàn thắng ghi trong loạt sút luân lưu không được tính vào thành tích ghi bàn cá nhân của cầu thủ trong giải đấu hay cộng vào tỷ số cuối cùng của trận đấu (trận đấu vẫn được ghi nhận kết quả hòa sau hiệp phụ). Nó chỉ dùng để xác định đội thắng loạt sút.
2. Thủ môn có được phép sút luân lưu không?
Có. Thủ môn là một cầu thủ trên sân và hoàn toàn đủ điều kiện tham gia sút luân lưu nếu được HLV lựa chọn. Đã có nhiều thủ môn thực hiện thành công cú sút của mình.
3. Điều gì xảy ra nếu một đội hết cầu thủ để sút trong loạt sudden death?
Nếu loạt sút kéo dài đến mức tất cả cầu thủ đủ điều kiện của cả hai đội (bao gồm cả thủ môn) đã thực hiện xong lượt sút đầu tiên mà tỷ số vẫn hòa, các cầu thủ sẽ bắt đầu sút lại lượt thứ hai theo đúng thứ tự ban đầu. Về lý thuyết, không có chuyện “hết cầu thủ” vì vòng lặp sẽ tiếp tục.
4. Cầu thủ có được đá bồi nếu bóng bật ra từ thủ môn/khung thành không?
Không. Trong loạt sút luân lưu, mỗi cầu thủ chỉ được chạm bóng một lần duy nhất khi thực hiện cú sút. Bóng bật ra từ thủ môn hay cột dọc, xà ngang và đi vào lưới thì bàn thắng vẫn hợp lệ, nhưng cầu thủ không được đá bồi nếu bóng bật ra ngoài.
5. Tại sao có đội chọn sút trước, có đội chọn sút sau?
Thống kê cho thấy đội sút trước có tỷ lệ thắng cao hơn một chút (khoảng 60%). Việc sút trước và ghi bàn có thể tạo ra áp lực tâm lý lớn hơn cho đối thủ ở lượt sút sau. Tuy nhiên, một số đội lại thích sút sau để biết trước kết quả lượt sút của đối phương và đưa ra đối sách phù hợp. Quyết định này phụ thuộc vào tâm lý và chiến thuật của từng đội.
Vậy là chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu khá kỹ về Loạt sút luân lưu là gì? Quy định và chiến thuật sút luân lưu. Đây thực sự là một phần đặc biệt, đầy kịch tính và cảm xúc của bóng đá. Nó không chỉ đòi hỏi kỹ năng cá nhân mà còn là cuộc chiến về tâm lý, bản lĩnh và đôi khi là cả sự may mắn. Lần tới khi xem một trận đấu phải giải quyết thắng thua trên chấm 11m, hy vọng anh em sẽ có cái nhìn sâu sắc và thú vị hơn.
Anh em có kỷ niệm nào đáng nhớ về các loạt sút luân lưu không? Cầu thủ nào sút luân lưu khiến anh em ấn tượng nhất? Hãy chia sẻ cảm nghĩ của mình ở phần bình luận bên dưới nhé! Và đừng quên theo dõi Góc Nhìn Thể Thao để cập nhật những phân tích bóng đá chuyên sâu khác!
